Przebieg cyklu menstruacyjnego a odczuwanie bólu
Cykl menstruacyjny to złożony proces hormonalny, który przygotowuje organizm do potencjalnej ciąży. Jego nieodłącznym elementem są zmiany w narządach rodnych, które mogą być odczuwane jako dyskomfort. Główną przyczyną bólu menstruacyjnego są skurcze macicy, za które odpowiadają prostaglandyny – substancje uwalniane w błonie śluzowej macicy tuż przed i w trakcie miesiączki.
Taki ból, nazywany pierwotnym zespołem bolesnego miesiączkowania nie jest zwykle związany z żadną chorobą. Czasami towarzyszą mu inne objawy, np. bóle głowy, nudności, wymioty, biegunka czy osłabienie. W trakcie cyklu mogą pojawiać się też inne dolegliwości – uczucie ciężkości w podbrzuszu czy kłucie jajnika, co jest związane ze zmianami w jajnikach (wzrost pęcherzyka Graafa). Są to objawy fizjologiczne, które nie powinny niepokoić, o ile nie są nadmiernie nasilone.
Fizjologiczne i patologiczne bóle śródcykliczne
W połowie cyklu miesiączkowego, około 10–16 dnia, u części kobiet występuje tzw. ból owulacyjny. Ma on zwykle postać krótkotrwałego dyskomfortu w dolnej części brzucha, którego intensywność może być różna.
W typowych przypadkach objawy mijają samoistnie w ciągu kilkunastu godzin. Mechanizm polega na pęknięciu pęcherzyka Graafa, uwolnieniu komórki jajowej i niewielkiej ilości płynu do jamy otrzewnej, co może powodować odczuwalne kłucie jajnika. Choć jest to zjawisko fizjologiczne, niektóre cechy bólu wymagają weryfikacji.
Jeżeli dolegliwości utrzymują się przez dłuższy czas, narastają, promieniują do okolicy lędźwiowej lub uda, lub towarzyszy im gorączka, nudności czy krwawienie międzymiesiączkowe, należy rozważyć przyczyny inne niż bolesna owulacja i skonsultować się z lekarzem.
Mogą to być m.in. torbiele czynnościowe lub zapalne jajnika, skręt przydatków, zrosty w miednicy, a także endometrioza jajnikowa, w której ból ma charakter cykliczny, ale może również utrzymywać się przewlekle.
Jak zapobiegać rakowi jajnika? Sprawdź!
Zespoły bólowe w ginekologii – kiedy ból przestaje być normalny?
O ile pierwotne bolesne miesiączkowanie jest zjawiskiem fizjologicznym, o tyle wtórny zespół bolesnego miesiączkowania jest zawsze objawem patologicznym. Oznacza to, że jego przyczyną jest konkretna choroba w obrębie miednicy mniejszej. Ból ten pojawia się zazwyczaj po latach regularnych, bezbolesnych miesiączek i ma tendencję do nasilania się z czasem.
Najczęstsze przyczyny wtórnych bólów menstruacyjnych:
- Endometrioza – choroba, w której tkanka podobna do błony śluzowej macicy (endometrium) występuje poza jej jamą (np. na jajnikach, otrzewnej, jelitach). Ogniska endometriozy reagują na hormony, prowadząc do przewlekłego stanu zapalnego, zrostów i silnego bólu, który może występować nie tylko w trakcie miesiączki, ale także podczas owulacji, stosunku płciowego czy wypróżniania.
- Adenomioza – postać endometriozy, w której tkanka endometrialna wrasta w głąb mięśniówki macicy. Prowadzi to do powiększenia macicy, obfitych i bardzo bolesnych miesiączek.
- Mięśniaki macicy – łagodne guzy wywodzące się z tkanki mięśniowej macicy. W zależności od lokalizacji i wielkości mogą powodować obfite krwawienia, ból i uczucie ucisku w podbrzuszu.
- Stany zapalne narządów miednicy mniejszej (PID) – infekcje górnego odcinka narządu rodnego (macicy, jajowodów, jajników), najczęściej będące wynikiem chorób przenoszonych drogą płciową. Objawiają się bólem w podbrzuszu, gorączką i upławami.
Inne przyczyny bólu w obrębie miednicy mniejszej
Ból w podbrzuszu nie zawsze jest związany bezpośrednio z cyklem menstruacyjnym. Istnieje wiele innych schorzeń, które mogą dawać podobne objawy. Ważne jest, aby w procesie diagnostycznym wziąć pod uwagę również inne możliwe przyczyny.
- Zespół policystycznych jajników (PCOS) – Jest to zaburzenie hormonalne, które często powoduje nieregularne i bolesne miesiączki, może także być przyczyną przewlekłego bólu w okolicy miednicy mniejszej.
- Wady anatomiczne macicy – różne wrodzone wady budowy (np. macica dwurożna, przegrodzona) mogą utrudniać odpływ krwi miesiączkowej, prowadząc do jej zastoju i silnego bólu.
- Choroby układu moczowego – infekcje, kamica nerkowa czy śródmiąższowe zapalenie pęcherza mogą powodować ból w podbrzuszu, który bywa mylony z bólem menstruacyjnym.
- Choroby układu pokarmowego – zespół jelita drażliwego, zapalenie uchyłków, choroba Leśniowskiego-Crohna czy zapalenie wyrostka robaczkowego mogą objawiać się bólem w dolnej części brzucha.
Diagnostyka bólu w trakcie cyklu menstruacyjnego
Proces diagnostyczny rozpoczyna się od szczegółowego wywiadu z pacjentką i badania ginekologicznego. Ocenia się związek bólu z fazami cyklu, jego lokalizację, charakter i objawy towarzyszące. Badanie fizykalne może ujawnić tkliwość przydatków, ograniczoną ruchomość macicy czy obecność guzów.
W przypadku endometriozy, w dalszej diagnostyce wykorzystuje się także badania obrazowe. USG transwaginalne pozwala wykryć torbiele jajników, obecność płynu w miednicy czy zmiany sugerujące endometriozę. Rezonans magnetyczny stosuje się do oceny zaawansowanych postaci choroby, szczególnie gdy obejmuje ona jelita lub pęcherz moczowy.
Laparoskopia jest złotym standardem potwierdzającym rozpoznanie endometriozy – umożliwia jednoczesną ocenę stopnia zaawansowania zmian oraz ich usunięcie. Materiał pobrany w trakcie zabiegu poddaje się ocenie histopatologicznej w celu ostatecznego potwierdzenia diagnozy.
Leczenie bólu związanego z cyklem menstruacyjnym
Wybór metody zależy od przyczyny dolegliwości, nasilenia objawów oraz planów prokreacyjnych pacjentki.
W leczeniu farmakologicznym stosuje się niesteroidowe leki przeciwzapalne w celu redukcji bólu i stanu zapalnego. Niekiedy korzysta się także ze złożonych doustnych środków antykoncepcyjnych lub progestagenów w celu regulacji cyklu. Leczenie chirurgiczne, głównie metodą laparoskopową, jest wskazane w przypadku nieskuteczności terapii zachowawczej lub przy obecności dużych torbieli, zrostów czy zaawansowanej endometriozy.
Uzupełniające znaczenie mają metody niefarmakologiczne – fizjoterapia dna miednicy, techniki relaksacyjne, modyfikacja stylu życia oraz wsparcie psychologiczne. W przewlekłych zespołach bólowych takie podejście poprawia funkcjonowanie i jakość życia.
Kiedy ból w trakcie cyklu menstruacyjnego powinien budzić niepokój?
Ból w podbrzuszu trzeba skonsultować z lekarzem, jeśli:
- trwa powyżej 48 godzin,
- staje się coraz intensywniejsze w trakcie kolejnych cyklów menstruacyjnych,
- towarzyszy mu gorączka,
- pojawiają się krwawienia śródcykliczne lub po stosunku,
- ma charakter nagły i jest bardzo dokuczliwy.
Powyższe objawy mogą być związane z poważnymi stanami, które wymagają pogłębionej diagnostyki i leczenia. Wczesne rozpoznanie i leczenie są kluczowe dla uniknięcia powikłań.
Ból, zwłaszcza ten nawracający i przewlekły, nigdy nie powinien być ignorowany ani bagatelizowany. Współczesna medycyna oferuje wiele możliwości diagnostycznych i terapeutycznych, które pozwalają na skuteczne leczenie. Kluczowe jest przełamanie tabu i otwarta rozmowa o swoich dolegliwościach z lekarzem. Tylko w ten sposób możliwe jest postawienie właściwej diagnozy i wdrożenie odpowiedniego leczenia, które pozwoli cieszyć się pełnią życia bez bólu.
Bibliografia:
- Speer LM et al. Chronic pelvic pain in women. American Family Physician. 2016;93(5):380-387.
- Szyłło K, Górski J. Endometrioza – rozpoznanie, leczenie według współczesnych rekomendacji. Przegląd Menopauzalny. 2011;6:464–468.
- Miszczyk K et al. Endometriosis as very common cause of chronic pelvic pain – overview of actual knowledge. Journal of Education, Health and Sport. 2023;46(1):368–381.
- Lewandowski K. et. al. Diagnostyka i postępowanie w bólach brzucha – polskie stanowisko ekspertów. Lekarz POZ 2025.
- Maciejewski TM. Ból brzucha u młodej kobiety – codzienny problem zespołu medycznego SOR, Stany Nagłe po Dyplomie, 2017;1(1):41-45.
